پاورپوینت بررسی نظم فضایی شهرهای تاریخی ایران
بخشی از مطلب
ساختار شهرهای تاریخی ایران که در این پژوهش بررسی شده. نشان می دهد که
محیط شکل گیری این شهر ها موجب پیدایش ویژگی های مشترکی شده است دو علت
عمده را میتوان برای اینم امر در نظر گرفت . یکی سر ساختار فرهنگی، اجتماعی
و اقتصادی در جامعه اسلامی و دیگر شرایط نظم دهنده آب و هوایی در اقلیم
گرم و خشک ایران ترکیب کالبدی- فضایی عوامل شکل دهنده بدین صورت پدیدار شده
است:
1-مجموعه شهر2.مرکز شهر شامل بازار و مسجد جامع. 3-محلات شهر.4. مراکز
محلا5.برخی فضاهای شهر شامل گذرهای اصلی . میدانها ، تکیه ها و حسینیه ها
.6.ارگ شهر.
1- مجموعة شهر: مجموعة شهر با اندازه مطلوب، دارای مقیاس و قابل دسترسی و
قابل درک بوده، این مجموعه همچنین با اجزایی به صورت کل در هم تنیده، محصور
با دیوار و برج و بارو و دروازه ها، با کوچه پسکوچه های باریک و ارتباط
تنگاتنگ دارای ساختاری فشرده بوده است.
2-مرکز شهر: ساختاری مرتبط الاجزاء ، کلی هماهنگ ، ترکیبی یکپارچه همراه با
فراوانی عناصر عمومی در مواردی شامل مسجد جامع، مدارس علوم دینی امامزاده
ها، میدانها و بازار شهر مرکب از راسته ها با عناصر عملکردی گوناگون مانند
تیمچه ها ، سراها ، کاروانسرها قیصر یدها، کارگاهها و حمامها بوده است.
3- محلات: اجزایی از ساختار کلی شهر، به گونه ای ادغام در کل شهر سکئنتگاه
فقیر و غنی و محل صاحبان پیشه ها ی گوناگون و برخی اقلیتهای مذهبی بوده
است.
4- مراکز محلات: شامل مسجد و بازارچه و میدانچه و حسینیه و عناصر دیگری در
مقیاس محلات که هر چند به خودی به خود ارزش معماری خاصی نداشته اند . اما
در اتحاد با سایر اجزاء مجموعه هایی مطلوب بوده اند . مراکز محلات مانند
مرکز شهر بودند ، منتها در یک مقیاس کوچکتر این مراکز عموماً دارای یک
میدان یا چند مسجد در اطراف آن ، یک حسینیه سر پوشیده و یا سرباز، یک یا
چند مغازه جهت بر آورد مایحتاج اهالی در جنب و یا مجاور میدان ، یک حمام و
گاهی هم در محلات بزرگتر آب انبار، مدرسه و کاروانسرا بوده اند. مراکز
محلات محل دیوارها و رد و بدل کردن انبار بوده است.
و معمولاً اهالی در آنجا اوقاتی از روز خود را جهت تهیه آب، ادای فرایض
مذهبی ، ابتیاع مایحتاج روزانه و یا بحث و گفتگو با دیگران می گذراندند.
مراکز محلات از طریق گذرها به یکدیگر متصل بودند. بعضی از این گذرها در
امتداد کل شهر گسترده بودند و ارتباط مراکز محلات را با مرکز شهر و دروازه
های خروجی تامین می کردند. عرض این گذرهای بین محله ای بنا به موقعیت کم و
زیاد می شد. در محلهای که وسعت فضایی محدود بوده این گذرها بسیار باریک می
شدند، و تنها فضا برای عبور حد اکثر دو چهار پا بوده است و برعکس در
مکانهایی که از اهمیت برخوردار بوده مانند مراکز محلات و یا مقابل مساجد،
آب انبار و یا سایر ابنیه مهم، عرض این گذرها زیاد می شده و به صورت میدان
و میدانچه در می آمده است. در نقاطی که گذر به بازارچه محله می رسد
معمولاً چند طاق روی آن زده می شده . لذا گذرها باعث پیوستگی و اتصال
فضاهای شهری بودند و با تغییراتی که در بدنه گذر بوجود می امده، خبر از
اهمیت مکنی آن نقطه می داده . مفهوم هماهنگی و گوناگون در مقیاس انسانی و
برای عابر پیاده در سطح شهر را در این گذر ها می توان مشاهده نمود. این
گذرها با وجود دارا بودن انسجام ؛ از لحاظ فرم، رنگ و نوع مصالح ، از تنوع
کافی نیز برخوردار بودند و برای هر عابر پیاده می توانسته بسیار جالب و
دلپذیر باشند. مشخصات هر قسمتی از گذر، عابر را مطلع از خصوصیات آنجا می
ساخته، امری که متاسفانه در معابر امروزی وجود ندارد. امروزه سمبلهای هویت
محله ای تغییر کرده و مراکز محلات و گذرها جای خود را به میدانها و
خیابانهای عریض اتومبیل رو داده و فعالیتها نیز به کنار این خیابانها کشیده
شده است.
5. فضاهای ارتباط دهنده: مشتمل بر گذرهای اصلی، میدانها، تکیه ها و حسینیه ها.
6. ارگ شهر: مرکز حکومتی، دیوانی و اداری شهر
گوهر ساختار شهر مبتنی بر وحدت شکلی بوده به گونه ای که میان عناصر مجموعة
شهر صورتی از پیوستگی و ارتباط فضایی وجود داشته و ترکیب منسجمی ایجاد می
کرده که می توان آن را به صورت یک اصل بیان نمود:
ساختار کالبدی شهرهای تاریخی ایران بر پیوند فضایی میان عناصر مجموعة :1
مرکز شهر و 2) مراکز محلات از طریق یک رشته فضاها و عناصر ارتباط دهنده :2)
گذرهای اصلی و 3) میدانها، استوار است. این ساختار چنان که نقشه ها و
تصاویر تحلیلی شهر ها نشان می دهد به ویژه از اوایل قرن حاضر به تدریج
تغییر کرده ، انسجام و ارتباط میان عناصر از بین رفته . مفهوم زندگی محله
ای دگرگون شده و فضاها و فعالیتها تغییر کرده است . تنها نمونه ای که هنوز
می توان این نظم را تا حدودی در بخش تاریخی آن دید شهر یزد است و در این
فصل تصویر خلاصه شده ای از آن آورده شده است.
و......
